20 marca 2014 r. na spotkaniu Zespołu Literackiego odbyło się seminarium z literatury, na którym Kustosz Muzeum Literatury w Warszawie, p. Maria Śledzianowska przybliżyła temat: WIELKA EMIGRACJA.
W początkach października 1831 – główne siły zbrojne pod wodzą generała Macieja Rybińskiego przekraczają granicę Prus.
– długotrwały podział na kraj i emigrację
– nowe zjawisko emigracja polityczna
– była emigracja po przegranej wojnie w 1792, która stworzyła legiony Dąbrowskiego we Włoszech i stworzyła formacje wojskowe, które z Napoleonem wkroczyły na ziemie polskie. (por. Pan Tadeusz).
– król Wilhelm III w reskrypcie z 11 lutego 1831, gwarantował obcym wojskom przekraczającym granicę pruską swobodny powrót do ojczyzny, w przypadku oddziałów polskich pod warunkiem, że złożą broń. Rosjanom dozwalał na zachowanie broni.
– 20.IX 1831 ok. 50 tysięcy żołnierzy i oficerów armii powstańczej opuściło granice Królestwa Kongresowego i ruszyło w stronę Prus. Mózgiem wyprowadzenia z Prus do Francji był generał Józef Bem.
– SKAN Triumfalny przemarsz przez Niemcy.
Powoływano Komitety Przyjaciół Polaków – inicjator – Józef Bem
W sferze politycznej utrwalił przekonanie o solidarności ludów Europy. Wędrówka przez Niemcy, gdzie kult wolności mieszał się z uwielbieniem dla Polaków jako rycerzy, stworzył solidną podwalinę pod moralność emigrantów: ich poczucie godności, dumy narodowej, ich trwały związek z uniwersalnymi zasadami wspólnoty wolnych.
– zjawisko Polenliteratur, Polenlieder – 1831-1833, poezja na cześć, literatura reportażowa, wspomnieniowa. Ponad 70 poetów niemieckich napisało wiersze na temat powstania listopadowego.
W grudniu 1831 w Paryżu utworzono Rząd Tymczasowy i Komitet Narodowy Polski.
Kultura samotnych mężczyzn jest zjawiskiem emigracyjnym. Od momentu wyjścia z Polski stali się wspólnotą ludzi skazanych na siebie.
Powstało zjawisko pustki i bezczynności. Z tym większa energią rozwinęła się kultura towarzyska: gry, zabawy, erotyka, gry hazardowe.
– 1837-1848 Klub Polski. oficjalnie Towarzystwo Polskie – klub zamiast rodziny, ma być familiarna, rodzinna atmosfera. Do zabaw Towarzystwa liczą się: czytanie pism i dzienników, gry w karty z wyłączeniem bezwarunkowym wszelkich gier hazardowych i inne gry towarzyskie; stołowanie się członków oszczędne i wygodne należy także do celów Towarzystwa”.
Klub miał zachować charakter stowarzyszenia czysto męskiego. Z wyjątkiem Bożego Narodzenia i Wielkanocy.
– Zarząd ustanawiał dyrektora Sali, który czuwał nad porządkiem i kulturą zachowań. Takim dyrektorem bywał Juliusz Słowacki, który ponadto pełnił funkcję kasjera, wchodził do komisji budżetowej, był członkiem Rady Gospodarczej. Do Klubu należeli też Mickiewicz i Chopin ale raczej nominalnie. Zalegali nawet ze składkami (rzadko tam bywali).
– Wiosna Ludów przesądziła o losach Klubu, 19 kwietnia 1848 roku Towarzystwo Polskie zostało rozwiązane.
– 1 października 1848 zawiązano nowe towarzystwo o podobnym charakterze pod nazwą Zebranie Polskie.
Życie w odosobnieniu religijnym
Nie polityka lecz moralność ewangeliczna – nie odwet, nienawiść, zemsta. Ten model życia samotnego nazywany świeckim apostolatem miał zdecydowanie religijny wymiar. W miejsce absolutu ojczyzny pojawił się absolut Boga.
– Wokół Mickiewicza zawiązał się krąg praktykujących życie religijne. Nazywali się Braćmi Zjednoczonymi.
Bogdan Jański.
Jeszcze w Warszawie Jański był saintsimonistą i bardzo lubił kobiety. Miał też skłonność do blasfemii, do rytuałów drastycznych i gorszących. W Warszawie Jański uczestniczył w orgietkach urządzanych w podziemiach rozbieranego kościoła Dominikanów Obserwantów – pod przyszły Pałac Staszica.
W Paryżu nastąpiła jego przemiana, poprzedzona trwająca ponad półtora miesiąca spowiedzią. Naśladowanie apostołów, świecki apostolat, to kluczowe pojęcie całej działalności Jańskiego. Niedaleko Luksemburga Jański wynajął skromny domek, w którym pięciu mężczyzn rozpoczęło życie wspólnotowe o charakterze świeckiego zakonu. Jański zmarł 2 lipca 1840. Niewiele później na teren opuszczony przez Jańskiego wkroczył Andrzej Towiański i powstało Koło Sprawy Bożej, które odwoływało się do pojęcia zakonu. Jednakże miał to być zakon świecki, pozbawiony przynależności do instytucji Kościoła i wyzuty z obyczajowości „mnichowskiej”. W rzeczywistości towiańczycy stali się sektą.
Po śmierci Jańskiego powstał zakon Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego powołany przez Hieronima Kajsiewicza i Piotra Semenenkę (wojna z towiańczykami i Mickiewiczem).
Wielu z emigrantów – to studenci i panicze. W domu byli kimś. Na emigracji stali się nikim. Trudno było o pracę: złe wykształcenie, nieznajomość języka. Rząd francuski zdecydował się na zasiłki, które były zróżnicowane w zależności od stopnia wojskowego, aż w końcu
zredukowano do 25 fr. a żołnierze po 19 fr. co spowodowało biedę i konieczność poszukiwania dodatkowych zajęć. Popularna była ciesielka, blacharstwo, zegarmistrzostwo. Przykład Antoniego Patka, założyciela firmy zegarmistrzowskiej, która z czasem zrobiła światową karierę. Wielu z nich rozpoczęło studia w Paryżu, a po ich ukończeniu szukali zatrudnienia na emigracji.
Mieli przeszkody na drodze do stabilizacji materialnej i życiowej, uważali się za emigracje polityczną, której etos określa służba ojczyźnie i walka o jej wolność.
Książka zamiast karabinu
– 1833 – powstało Towarzystwo Naukowej Pomocy (akt założycielski podpisali: Adam Czartoryski, generał Kniaziewicz, generał Ludwik Pac, Ludwik Plater, Bonawentura Niemojewski. W komitecie naukowym: Mickiewicz, Karol Marcinkowski, Ignacy Domeyko i inni)
– 1835 – gen. Bem powołał – Towarzystwo Politechniczne Polskie (krótkotrwałe).
Młodzi emigranci kształcić się mają dla Polski, tak jak niedawno walczyli o nią.
– Projekt kształcenia młodych emigrantów autorstwa Ignacego Domeyki z marca 1833 kładł nacisk na nauki politechniczne (inżynierię cywilną)
– 1833 – w Bourges otworzono polską szkołę artylerii, a w Paryżu polską szkołę wojskową
Szkoła Polska w Batignolles. Polskie liceum powstałe w roku 1842 z inicjatywy m. in. Stowarzyszenia Naukowej Pomocy i osobistej Józefa Dwernickiego.
- Uczniowie mieli specyficzne polskie mundurki z guzikami z Orłem i Pogonią oraz rogatywki.
- 8 kwietnia 1869 Napoleon III dekretem przyznał szkole status instytucji pożytku publicznego.
- Po wojnie francusko-pruskiej i Komunie szkoła upadła. Szkołę przeniesiono do budynku przy Lamandé. Ostatecznie została zamknięta w 1922.
W latach sześćdziesiątych – „wspólnota starości”
– 2 marca 1862 – Stowarzyszenie Podatkowe, Instytucja Czci i Chleba, pod prezesurą Bohdana Zaleskiego. Fundusze pozyskiwane ze składek.
Przyznawanie zasiłków i emerytur. Formalnie rozwiązano w czerwcu 1931 przekazując majątek Rządowi Polskiemu. Symboliczny gest zjednoczenia Emigracji z Krajem.
– Dom św. Kazimierza. Prowadziły go siostry szarytki od św. Wincentego a Paulo, wielkiej osobistości charytatywnej Kościoła katolickiego. Podstawowe kryterium przyjęcia – być weteranem walk o Polskę. Do pewnego momentu pensjonariuszami byli głównie wojskowi z powstania listopadowego, a później z innych powstań. Przełożoną była siostra Teofila Mikułowska (słynne makowce). Najsłynniejszym pensjonariuszem był Cyprian Kamil Norwid. Gdy tam zamieszkał miał 56 lat. Posiadał on tytuł rycerza maltańskiego. Po sześciu latach pobytu w Domu św. Kazimierza Norwid zmarł.. Nie pozostał nawet po nim grób wy-osobniony.
Biblioteka Polska w Paryżu
– w roku 1838 założyła grupa: ks. Adam Czartoryski, Adam Mickiewicz, generał Karol Kniaziewicz, Julian Ursyn Niemcewicz, historyk Karol Sienkiewicz. Zwrócono się do Adama Mickiewicza o napisanie odezwy, która wzywała wszystkie cywilizowane narody do utworzenia w Paryżu biblioteki i ośrodka dokumentacji poświeconej Polsce.
– Akt fundacyjny Biblioteki Polskiej podpisano 24 listopada 1838. Biblioteka została otwarta dla publiczności 24 marca 1839 w lokalu przy ulicy Duphot 10.
– Dyrektorem mianowano Henryka Sienkiewicza, prezesem naukowym został ks. Adam Czartoryski. Poszukiwania odpowiedniego lokalu zakończyły się kupnem pałacu, zbudowanego w 1655 gdzie mieszkał Antonie Moreau, sekretarz króla Ludwika XIV, przy
6, quai d’Orleans 6, które było siedzibą biblioteki do 1853 .
– 6 lutego 1854 powstało Towarzystwo Historyczno-Literackie, pierwszy prezes ks. Adam Czartoryski, w-ce Adam Mickiewicz.
– W historii Biblioteki cztery okresy:
1838-1893 Towarzystwo Historyczno-Literackie oraz instytucje poprzedzające jego powstanie
1893-1946 Polska Akademia Umiejętności, która stała się właścicielem Biblioteki
1946-1989 reaktywowane Towarzystwo Historyczno-Literackie
1993 – Kazimierz Romanowicz zlikwidował emigracyjną księgarnię Libella i Galerię Lambert. Zostały one nazwane „instytucjami spełnionej nadziei” – idea, która nie zawiodła.
Opracowano na podstawie konspektu
Kustosz Marii Śledzianowskiej
